Thừa kế ngai vàng

Cái chết của cha đã khiến Edward, hiện là Công tước xứ York, trở thành người đứng đầu nhà York. Ông đã đánh bại một đội quân của nhà Lancaster tại Mortimer's Cross, Herefordshire vào ngày 2 - 3 tháng 2 năm 1461. Sau đó, quân của vương hậu Margaret lại đánh bại quân của Warwick tại Trận St Albans lần thứ hai (17 tháng 2 năm 1461), và giải cứu Henry VI. Cuối cùng, Warwick mang tàn quân của mình hợp nhất với lực lượng của Edward.

Cha của Edward đã hạn chế tham vọng của mình và chỉ yêu cầu trở thành người thừa kế của Henry, nhưng Edward thực hiện một bước tiến dài là tự xưng làm vua vào tháng 3 năm 1461.[5] Sau đó, ông mở một chiến dịch chống lại nhà Lancaster, và được cứu sống trên chiến trường bởi Hiệp sĩ xứ Wales, Ngài David Ap Mathew. Ông đã đánh bại quân đội nhà Lancaster trong Trận Towton, Yorkshire - trận chiến đẫm máu nhất nước Anh vào ngày 29 tháng 3 năm 1461.[5] Sau khi đã thực sự đập vỡ sức mạnh quân sự của nhà Lancaster, Edward trở về London để làm lễ đăng quang. Vua Edward IV phong cho Ngài David Ap Mathew là Standard Bearer of England và cho phép ông sử dụng từ "Towton" trên gia huy của dòng họ Mathew.

Kháng chiến của Nhà Lancaster tiếp tục ở phía bắc, nhưng không gây ra mối đe dọa nghiêm trọng nào đối với chế độ mới và cuối cùng bị anh trai của Warwick là John Neville dập tắt trong Trận Hexham năm 1464. Henry VI trốn tới Pennines,[7] nhưng sau đó bị bắt và giam giữ trong Tháp Luân Đôn. Vương hậu Margaret trốn ra nước ngoài cùng hoàng tử trẻ Edward và nhiều người ủng hộ nhà Lancaster. Edward IV phế truất Henry VI, nhưng không có lý do gì để giết cựu vương, nhất là khi con trai của Henry vẫn còn sống, vì điều này chỉ đơn thuần chuyển quyền thừa kế của nhà Lancaster từ một vị vua bị giam cầm sang một hoàng tử tự do.

Ngay ở tuổi 19, Edward đã thể hiện tài năng hết sức bén nhạy về quân sự. Ông có vóc dáng cao và được miêu tả là đẹp trai và đáng mến. Chiều cao của ông ước tính vào khoảng 6 feet 4,5 inch (1.943 m), là người cao nhất trong số tất cả các vị vua Anh và Scotland cho đến nay.[8]

Bị lật đổ

Hầu hết các gia tộc đứng đầu nước Anh vẫn trung thành với Henry VI hoặc đứng ngoài cuộc chiến vừa diễn ra. Do đó, triều đình mới phụ thuộc rất nhiều vào sự hỗ trợ của nhà Neville, người nắm giữ khối tài sản khổng lồ và có công lớn trong việc đưa Edward lên ngôi. Tuy nhiên, nhà vua ngày càng trở nên xa cách với người đứng đầu nhà Neville, Bá tước xứ Warwick, chủ yếu vì cuộc hôn nhân của ông. Warwick, thay mặt Edward, đã đàm phán với vua Louis XI của Pháp để Edward kết hôn với con gái của Louis, Anne hoặc chị dâu của ông, Bona xứ Savoy. Ông đã bị sỉ nhục và tức giận khi phát hiện rằng, trong thời gian ông đàm phán, Edward đã bí mật kết hôn với Elizabeth Woodville, góa phụ của John Gray xứ Groby, vào ngày 1 tháng 5 năm 1464.[5]

Hôn sự của Edward với Elizabeth Woodville bị chỉ trích là một hành động bốc đồng và không giúp gì cho an ninh của nước Anh hay triều York. Hội đồng Cơ mật hết sức kinh hoàng, đã nói thẳng với Edward: "...Ngài phải biết rằng bà ấy không thể là vợ của một hoàng tử như ngài, vì bà không phải con gái của một công tước hay bá tước... mà chỉ là một hiệp sĩ bình thường."[5] Trong khi J. R. Lander miêu tả hành động của nhà vua chỉ vì đơn thuần "mê đắm" bà góa phụ,[9] Bertie Wilkinson cho rằng cuộc hôn nhân này "xuất phát từ tình yêu, nhưng cũng là một động thái chính trị lạnh lùng và có tính toán".[10] Christine Carpenter phản đối ý kiến này, lập luận rằng Edward đã tạo ra một gia tộc York hùng mạnh, và mối quan hệ với nhà Woodville là không cần thiết.[11]

Mẹ của Elizabeth là Jacquetta xứ Luxembourg, và cha là Richard Woodville, một nam tước mới được thụ phong. Khi hôn nhân của Elizabeth và Edward IV được công bố vào tháng 10 năm 1464, mười hai anh chị em chưa thành gia của Elizabeth trở thành đối tượng kết hôn đáng mơ ước. Sự thăng tiến đột ngột của gia đình Woodville gây nên sự thù địch trong giới quý tộc Anh, trên hết là Warwick. Nhà Woodville phản đối nhiều chính sách của Warwick, và lợi dụng sự sủng ái của nhà vua để đánh bại ông ta. Dần dần, Warwick ngày càng xa lánh vua Edward và nuôi ý định phản quốc. Mùa thu năm 1467, Warwick rút khỏi triều, đến ở điền trang của mình tại Yorkshire. Với sự giúp đỡ từ em trai bất mãn của nhà vua, George, Công tước xứ Clarence, ông ngấm ngầm kích động một cuộc nổi loạn chống lại Edward.[12]

Đội quân chủ lực của nhà vua đã bị đánh bại trong Trận Edgecote Moor vào ngày 26 tháng 7 năm 1469 (Edward không tham dự trận chiến này), và sau đó Edward bị bắt tại Olney.[5] Warwick cố gắng cai trị dưới danh nghĩa của Edward, nhưng giới quý tộc, phần đông từng được nhà vua ưu ái, không cam tâm ở dưới trướng Warwick. Một cuộc nổi loạn dậy lên ở phía bắc, và càng lúc càng rõ ràng rằng Warwick không thể đứng sau cai trị nhà vua. Ông buộc phải thả Edward vào ngày 10 tháng 9 năm 1469.[5]

Vào thời điểm này, Edward không có ý trừng phạt Warwick hay Clarence, mà tìm cách hòa giải với họ. Tuy nhiên, vào tháng 3 năm 1470, Warwick và Clarence nổi dậy chống lại Edward IV một lần nữa. Cuộc nổi loạn bị đánh bại và Warwick buộc phải trốn sang Pháp vào ngày 1 tháng 5 năm 1470.[13] Ở đó, ông đã liên minh với địch thủ cũ của mình, vương hậu Margaret xứ Anjou của nhà Lancaster.

Louis XI của Pháp muốn gây rắc rối cho Edward IV bằng cách trợ giúp nhà Lancaster giành lại ngai vàng nước Anh. Warwick đàm phán với Louis XI và vương hậu Margaret, trong đó ông đồng ý phục vị cho Henry VI, đổi lại Pháp sẽ hỗ trợ ông trong việc xâm chiếm Anh. Hạm đội xâm lược của Warwick khởi hành từ Pháp tới Anh vào ngày 9 tháng 9 năm 1470. Lần này, Edward IV buộc phải chạy trốn đến Flanders khi phát hiện ra anh trai của Warwick là John Neville, Hầu tước thứ nhất xứ Montagu, cũng đã chuyển phe sang nhà Lancaster, khiến quân đội của Edward không thể chống cự được.

Phục vị

Henry VI lấy lại ngai vàng vào năm 1470, còn Edward phải lánh nạn ở Flanders, Burgundy, cùng em trai Richard, Công tước xứ Gloucester (sau là vua Richard III của Anh). Charles, Công tước xứ Burgundy ban đầu không muốn giúp đỡ Edward, nhưng khi Pháp tuyên chiến với Burgundy, Charles đã viện trợ cho Edward để xây dựng một đội quân giành lại vương quốc của mình.

Edward trở về Anh với một lực lượng tương đối nhỏ để tránh bị bắt. Thành phố York chỉ mở cổng cho ông sau khi ông hứa rằng mình chỉ đến để đòi lại công quốc, như Henry Bolingbroke đã làm vào 70 năm trước. Những người đầu tiên gia nhập cùng ông là Ngài James Harrington[14] và William Parr, mang theo 600 lính vũ trang đến chỗ Edward tại Doncaster. Khi hành quân về phía nam, ông bắt đầu nhận được nhiều nguồn hỗ trợ, bao gồm cả Clarence (ông ta nhận ra rằng làm em trai của vua Edward vẫn tốt hơn là làm thần tử của vua Henry).

Edward tiến vào London mà không gặp trở ngại, và bỏ tù Henry VI. Sau đó, Edward cùng hai người em trai của mình đã đánh bại và giết chết Warwick trong Trận Barnet. Sau khi Warwick chết, Edward đã đập tan lực lượng còn lại của nhà Lancaster trong Trận Tewkesbury năm 1471. Người thừa kế nhà Lancaster, Edward xứ Westminster, Hoàng tử xứ Wales, bị giết trên chiến trường. Henry VI qua đời vài ngày sau đó, vào đêm Edward tái nhập London. Một biên niên sử đương thời tuyên bố cái chết của Henry là do "u sầu", nhưng người ta nghi ngờ rằng Edward đã ra lệnh giết Henry để loại bỏ hoàn toàn phe đối lập, nhà Lancaster.[15]

Năm 1478, George, Công tước xứ Clarence, cuối cùng bị kết tội âm mưu chống lại Edward, bị giam cầm trong Tháp Luân Đôn và bị xử tử vào ngày 18 tháng 2 năm 1478. Theo truyền thống lâu đời, ông ta "bị dìm chết trong một thùng rượu Malmsey".

Những năm cuối

Edward không phải đối mặt với bất kỳ một cuộc nổi loạn nào nữa sau khi phục vị, vì nhà Lancaster gần như đã tuyệt vong.

Năm 1475, Edward tuyên chiến với Pháp, cập bến Calais vào tháng 6. Tuy nhiên, đồng minh Charles, Công tước xứ Burgundy, không cung cấp được trợ giúp quân sự đáng kể nào, khiến Edward phải đàm phán với Pháp. Ông ký kết Hiệp ước Picquigny, được nhận một khoản 75.000 đồng và trợ cấp 50.000 đồng hàng năm, nhờ đó ông có thể cải thiện vấn đề tài chính của mình. Ông cũng ủng hộ Alexander Stewart, Công tước xứ Albany, em trai vua James III của Scotland, lên ngôi vua Scotland năm 1482. Gloucester chỉ huy một cuộc xâm lược Scotland, chiếm đóng Edinburgh và bắt giữ vua Scots, nhưng Albany đã từ bỏ thỏa thuận với Edward. Gloucester quyết định rút khỏi Edinburgh, nhưng giữ lấy Berwick-Tweed.

Sức khỏe của Edward bắt đầu lụn bại, và ông mắc phải nhiều chứng bệnh trong những năm cuối đời. Ông ốm nặng vào Lễ Phục sinh năm 1483, nhưng cố gượng để thêm một số điều khoản vào di chúc của mình, quan trọng nhất là phong em trai Richard, Công tước xứ Gloucester làm Nhiếp chính cho con trai ông. Ông qua đời vào ngày 9 tháng 4 năm 1483 và được chôn cất tại Nhà nguyện St George, Lâu đài Windsor. Người con trai mới 12 tuổi, Edward V của Anh, kế vị (nhưng không bao giờ đăng quang).

Nguyên nhân dẫn đến cái chết của Edward là không rõ. Có thể do viêm phổi, thương hàn hoặc thậm chí đầu độc. Một số người cho rằng cái chết của ông là hậu quả của một lối sống không lành mạnh, vì ông đã trở nên mập mạp và ít hoạt động trong nhiều năm trước khi chết.[15]